در حديثي از امام علي بن موسي الرّضا(ع) آمده است: «هنگامي که ماه محرم فرا مي‌رسيد، کسي پدرم را خندان نمي‌ديد و همواره محزون و غمگين بود تا روز دهم يعني روز عاشورا؛ آن روز روزِ مصيبت و حزن و اندوه و گريه پدرم بود و مي‌فرمود امروز روزي است که حسين(ع) شهيد شده است».
 
ماه محرم، ماه حماسه و ماتم است و سزاوار است همه ارادتمندان اهل بيت (عليهم السلام) با تشکيل مجالس سوگواري، هرچه باشکوه‌تر در تعظيم اين شعائر بکوشند و خطباي گرامي فلسفه شهادت آن بزرگواران و آثار مهم آن را براي بقاي اسلام و تشيع، شرح دهند و مخصوصاً جوانان و نوجوانان خود را با اين مراسم آشنا کنند و در انجام اين مراسم از آنچه که مايه وهن مذهب در نظر دوست و دشمن مي‌شود، جدا بپرهيزند و توجه داشته باشند که عاشورا و مراسم حسيني است که اسلام را زنده نگه داشته است و هر سال خون تازه‌اي در رگ‌هاي اسلام جاري مي‌سازد و تا مراسم حسيني، پرشور، پر شعور و پرشکوه برپاست، آسيبي به اسلام نخواهد رسيد.
 
اعمال مخصوص اين ماه به همراه برخي از وقايع آن مي‌آيد:
 
اول محرم
 
آغاز سال هجري قمري است، گرچه هجرت در ماه ربيع‌الاول صورت گرفت، ولي به مناسبت آغاز سال، سزاوار است همه مؤمنان به ياد حادثه عظيم هجرت و آثار مهم آن در تاريخ اسلام و فداکاري‌هاي مولاي متّقيان علي(ع) در ليلة‌المبيت باشند.
 
دوم محرم
 
روز ورود امام حسين(ع) و يارانش به سرزمين کربلا (در سال 61 هجري قمري) است که سرآغاز حماسه‌هاي عظيم عاشورا است.
 
هفتم محرم
 
روز بستن آب به روي سپاه امام حسين (ع) است، در اين روز دستوري از سوي عبيداللّه بن زياد براي عمر بن سعد رسيد که بين حسين(ع) و يارانش و آب حايل شوند، تا قطره‌اي از آب فرات ننوشند.
 
نهم محرم: تاسوعا
 
«شيخ کليني» از امام صادق(ع) نقل مي‌کند که آن حضرت فرمود: "روز تاسوعا، روزي است که امام حسين(ع) و يارانش را در کربلا محاصره کرده و دشمنان براي جنگ با آن حضرت اجتماع کردند و پسر مرجانه و عمر بن سعد از زيادي لشکر خويش خوشحال شدند و امام حسين(ع) و اصحابش را در آن روز ضعيف شمردند و يقين کردند که براي امام حسين(ع)ياوري نخواهد آمد و مردم عراق وي را کمک نخواهند کرد" آنگاه آن حضرت فرمودند:
 
بِأبي المُسْتَضْعَفُ الغَريبُ; پدرم فداي آن ضعيفِ غريب باد.
 
در اين روز شمر همراه با نامه‌اي از سوي عبيداللّه بن زياد خطاب به عمر بن سعد وارد کربلا شد که بر امام حسين(ع) و يارانش سخت بگيرد تا تسليم شوند و وادار به بيعت گردند و در صورت امتناع، همه آنها را به قتل برساند. امام حسين(ع) حاضر به پذيرش ذلّت بيعت با دشمن نشد؛ ولي از آنان خواست که آن شب را به وي مهلت دهند، تا به عبادت و دعا و نماز بپردازد، و فردا در معرکه نبرد با آنان روبه رو خواهد شد.
 
دهم محرم (عاشورا)
 
روز پرحماسه و فراموش نشدني تاريخ اسلام و تشيّع؛ روز فداکاري، جانبازي و شهادت سرور و سالار شهيدان حضرت اباعبداللّه الحسين(ع) و ياران باوفايش، در سرزمين کربلا (در سال 61 هجري قمري) است.
 
دوازدهم محرم
 
روز شهادت امام زين العابدين(ع) (بنابر روايتي در سال 94 يا 95 هجري قمري) است.
 
بيست و پنجم محرم
 
روز شهادت امام زين العابدين(ع) است بنابر روايتي ديگر.
 
اعمال ماه محرم
 
1- به هنگام رؤيت هلال محرّم، مستحب است تکبير بگويي و اگر مي‌تواني دعاي مشروحي را که سيّد در «اقبال الاعمال» آورده است، بخواني.
 
2- در شب اوّل محرّم صد رکعت نماز بخوان و در هر رکعت سوره «حمد» و «قل هو اللّه» (سوره توحيد) را مي‌خواني و هر دو رکعت را به يک سلام پايان مي‌دهي؛ در روايتي از رسول خدا(ص) آمده است:
 
"هر کس اين نمازها را بخواند و روز اوّل ماه محرّم را روزه بگيرد، مانند کسي است که در طول سال بر انجام خير مداومت داشته باشد و تا سال آينده از فتنه ها محفوظ خواهد بود و اگر بميرد وارد بهشت خواهد شد".
 
3- مطابق روايت ديگري از رسول خدا(ص) در شب اوّل محرم دو رکعت نماز مي‌خواني به اين نحو:
 
در رکعت اوّل سوره «حمد» و سوره «انعام» و در رکعت دوم سوره «حمد» و سوره «يس».
 
علاوه بر اين نمازها، مستحب است نماز اوّل هر ماه نيز خوانده شود که با مراجعه به نشاني اينتر نتي زير مي‌توانيد از چگونگي انجام آن مطلع شويد:
 
http://makarem.ir/websites/farsi/prayer/?gid=270
 
4- در روز اوّل محرّم، روزه گرفتن مستحب است، که در روايتي امام رضا(ع) فرموده‌اند:
 
"هر کس اين روز را روزه بگيرد و حاجت خويش را از خداوند بخواهد، خداوند دعايش را به اجابت خواهد رساند، اين روز همان روزي بود که حضرت زکريّا در آن، از خداوند فرزندي را طلب کرد و خداوند دعايش را به اجابت رساند و يحيي را به وي عنايت فرمود".
 
5- از امام علي بن موسي الرضا(ع) نقل شده است که رسول گرامي اسلام(ص) روز اوّل محرّم، دو رکعت نماز مي‌خواند و پس از نماز دست‌ها را بلند مي‌کرد و اين دعا را سه مرتبه قرائت مي‌کرد:
 
اَللّهُمَّ اَنْتَ الاِْلهُ الْقَديمُ، وَ هذِهِ سَنَةٌ جَديدَةٌ،
 
خدايا تويي معبود ازلي و اين سال تازه است
 
فَاَسْئَلُکَ فيهَا الْعِصْمَةَ مِنَ الشَّيْطانِ، وَ الْقُوَّةَ عَلي هذِهِ النَّفْسِ الاَْمّارَةِ بِالسُّوءِ، وَ الاِْشْتِغالَ بِما يُقَرِّبُني اِلَيْکَ،
 
از تو خواهم در اين سال نگهداريم را از شيطان و نيروي بر اين نفس که پيوسته به گناه فرمان مي دهد و سرگرمي بدانچه مرا به تو نزديک کند
 
يا کَريمُ يا ذَاالْجَلالِ وَالاِْکْرامِ، يا عِمادَ مَنْ لا عِمادَ لَهُ، يا ذَخيرَةَ مَنْ لا ذَخيرَةَ لَهُ، يا حِرْزَ مَنْ لا حِرْزَ لَهُ، يا غِياثَ مَنْ لا غِياثَ لَهُ، يا سَنَدَ مَنْ لا سَنَدَ لَهُ، يا کَنْزَ مَنْ لا کَنْزَ لَهُ،
 
اي صاحب جلالت و بزرگواري، اي تکيه گاه کسي که تکيه گاهي ندارد، اي ذخيره آن کس که ذخيره ندارد، اي پناهگاه آن کس که پناهگاهي ندارد، اي فريادرس آن کس که فريادرسي ندارد، اي پشتيبان آن کس که پشتيباني ندارد، اي گنج آن کس که گنجي ندارد،
 
يا حَسَنَ الْبَلاءِ، يا عَظيمَ الرَّجآءِ، يا عِزَّ الضُّعَفآءِ، يا مُنْقِذَ الْغَرْقي، يا مُنْجِيَ الْهَلْکي، يا مُنْعِمُ يا مُجْمِلُ، يا مُفْضِلُ يا مُحْسِنُ،
 
اي که آزمايشت نيکوست، اي بزرگ مايه اميد، اي عزت بخش ناتوانان، اي نجات بخش غريقان، اي خلاص کننده هالکان، اي نعمت بخش، اي زيباپرور، اي فزون بخش، اي نيکوده،
 
اَنْتَ الَّذي سَجَدَ لَکَ سَوادُ اللَّيْلِ وَنُورُ النَّهارِ، وَضَوْءُ الْقَمَرِ وَشُعاعُ الشَّمْسِ، وَدَوِيُّ الْمآءِ وَحَفيفُ الشَّجَرِ، يا اَللهُ لا شَريکَ لَکَ،
 
تويي که سجده کرد (و به کمال خضوع درآمد) برايت سياهي شب و روشني روز و تابش ماه و شعاع خورشيد و صداي ريزش آب و بهم خوردن درخت، اي خدايي که شريک نداري،
 
اَللّهُمَّ اجْعَلْنا خَيْراً مِمّا يَظُنُّونَ، وَاغْفِرْلَنا ما لا يَعْلَمُونَ، وَلا تُؤاخِذْنا بِما يَقُولُونَ، حَسْبِيَ اللهُ لا اِلهَ اِلاَّ هُوَ،
 
خدايا قرارمان ده بهتر از آنچه مردم گمان کنند و بيامرز از ما آنچه را که نمي دانند و مگير ما را بدانچه گويند بس است مرا خدا، معبودي جز او نيست،
 
عَلَيْهِ تَوَکَّلْتُ وَهُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظيمِ، امَنّا بِهِ، کُلٌّ مِنْ عِنْدِ رَبِّنا، وَما يَذَّکَّرُ اِلاَّ اُولُوا الاَْلْبابِ،
 
بر او توکل کنم و اوست پروردگار عرش عظيم، ايمان داريم به او و هرچه هست از نزد پروردگار ماست و اندرز نگيرند جز خردمندان،
 
رَبَّنا لاتُزِغْ قُلُوبَنا بَعْدَ اِذْ هَدَيْتَنا، وَهَبْ لَنا مِنْ لَدُنْکَ رَحْمَةً، اِنَّکَ اَنْتَ الْوَهّابُ.
 
پروردگارا منحرف مساز دل‌هاي ما را پس از آن که هدايتمان کردي و ببخش به ما از پيش خود رحمتي که براستي تويي بخشايشگر.
 
6- مرحوم «شيخ طوسي» فرموده است که مستحب است دهه اوّل محرّم را روزه بگيرد; ولي در روز عاشورا از غذا و آب امساک نمايد، امّا روزه نگيرد، و چون وقتِ عصر فرا رسيد، به مقدار کمي، تربت تناول کند (زيرا روزه گرفتن در اين روز شيوه بني اميّه بود که به شکرانه جريان کربلا، روزه مي گرفتند).
 
منابع:
 
- پايگاه اينترنتي آيت‌الله ناصر مکارم شيرازي www.makarem.ir